o ekspozycji geologicznej na stanowisku Hrádek

Na stanowisku archeologicznym Hrádek prezentowana jest również wystawa petrograficzna przedstawiająca większość geologicznych typów skał Jesioników. W 2019 roku ekspozycja przeszła całościową renowację dzięki wsparciu finansowemu czeskiego Ministerstwa Kultury. Autorami wystawy są historyk Mgr. Jiří Karel i geolog RNDr. František Čermák, oryginalną oprawę zaprojektował Ing. arch. Jan Tesař.

Geologia Jesioników w skrócie:

Pod względem geologicznym Jesioniki przynależą do Masywu Czeskiego, do strefy śląsko-morawskiej (moravikum-silesikum). Najstarszymi skałami pochodzącymi z okresów od proterozoiku do paleozoiku są skały metamorficzne tzw. silesikum. Obejmuje ono większość obszaru Wysokiego Jesionika. Podzielone jest na tzw. kopułę Desny (wschodnia część Jesioników) i kopułę Keprnika (teren od miejscowości Ramzová do przełęczy Čevenohorské sedlo). Występują tu różne typy skał metamorficznych, zarówno magmowych (ortognejsy, migmatyty, fyllonity, amfibolity), jak i sedymentacyjnych (biotytowe gnejsy, kwarcyty, wapienie krystaliczne).

Kopułę Keprnika od zachodu obrzeża tzw. jednostka Brannej, tworzona przez fyllity, marmury, kwarcyty i łupki chlorytowe.

Kopułę Desny obrzeża od wschodu tzw. jednostka Velkého Vrbna, zbudowana ze skał przeobrażonych zarówno osadowych (fyllity, kwarcyty), jak i magmowych. Z tymi typami skał metamorficznych wiąże się występowanie złóż rud, zarówno rud żelaza (różne typy łupków zielonych), jak i metali kolorowych, srebra i złota (keratofiry i ich tufy).

Kolejnymi jednostkami są tzw. masyw Jesionika i amfibolitowy masyw Sobotina tworzone przede wszystkim przez metamorficzne skały zasadowe – pierwotnie różne skały z klasy gabra i bazaltu – bazalt, gabro, tufy itp. Skały te wykorzystywane są do wyrobu kruszywa.

W części północnej znajduje się powstały w wyniku intruzji tzw. masyw Żulowej, znany z wydobycia granitu i pokrewnych mu skał używanych w szlachetniejszych wyrobach kamieniarskich.

Niski Jesionik tworzą młodsze skały, należące do tzw. kulmu (młodszy paleozoik). Konkretnie jest to tzw. formacja andelskohorska, na którą składają się warstwy szarogłazów (wydobywanych na potrzeby budownictwa) oraz łupków o różnym stopniu ziarnistości (wydobywanych niegdyś na pokrycia dachów). Cechą charakterystyczną Niskiego Jesionika jest też czwartorzędowy wulkanizm, reprezentowany przez różne typy bazaltów i ich tufów w okolicach miasta Bruntál.

Budowa geologiczna Jesioników jest uwarunkowana przez złożony rozwój tektoniczny. Kluczowymi ruchami górotwórczymi były orogeneza hercyńska w paleozoiku oraz fałdowania alpejskie w trzeciorzędzie, które spowodowało rozłamanie obszaru na szereg bloków.

Oprócz wspomnianych ruchów orogenicznych, które zniekształciły pierwotne kompleksy skalne, przesunęły je względem siebie, a w końcu rozdrobniły na szereg gór zrębowych, na morfologię Jesioników znaczący wpływ miały również kształtowanie krajobrazu pod wpływem lodowców, rzek oraz procesów wietrzenia. Z łańcucha górskiego, którego pierwotną wysokość szacuje się na ok. 4000 m, pozostała obecna forma z łańcuchem Jesioników, malowniczymi wzgórzami w podgórzu, dolinami rzek, formacjami skalnymi, polami piargów i torfowiskami. Ale nie jest to kształt ostateczny, wietrzenie i erozja będą postępować. Można założyć, że w odległej geologicznej przyszłości powstanie tu równina, która następnie znów ulegnie zmianie w kolejnych ortogenezach. Często nie uświadamiamy sobie, że geologia warunkuje wszystko wokół nas – od krajobrazu i klimatu (w Jesionikach również były morza tropikalne, puszcze, wybuchy wulkanów czy epoki lodowe), życie na ziemi (powstawanie i wymieranie gatunków roślin i zwierząt, w tym człowieka), ale też wpływa na rozkwit i urodę miast (wydobycie surowców, kamienne elementy ważnych budynków, brukowane place). Krajobraz Jesioników jest dosłownie zrośnięty ze skałami i geologią…!

RNDr. František Čermák

galeria zdjęć